Historyczne Bitwy 137 - Kacper Śledziński - Zbaraż 1649 (2005).jpg

Zbaraż był broniony podczas powstania Chmielnickiego przez 16-tysięczną załogę polską wraz z chorągwiami Wiśniowieckiego i jednym oddziałem świetnej piechoty niemieckiej[2]. Wojskami tymi dowodzili trzej regimentarze: Andrzej Firlej, Stanisław Lanckoroński i Mikołaj Ostroróg, lecz prawdziwym dowódcą obrony był wojewoda ruski książę Jeremi Wiśniowiecki. W obozie obecni byli także Aleksander Koniecpolski i starosta krasnostawski Marek Sobieski.

Oblężenie

Oblegające wojska liczyły ok. 80–100 tys. Kozaków, drugie tyle zbuntowanej ruskiej czerni oraz 100 tys. Tatarów. Dowódcą armii kozackiej był Bohdan Zenobi Chmielnicki, hetman wojsk zaporoskich, a Tatarami dowodził sam chan krymski Islam III Girej. Choć Zbaraż był nowoczesną, świetnie ufortyfikowaną twierdzą, był jednak zbyt mały, by można było przeprowadzić obronę za jego murami. Z tego powodu armia koronna okopała się przed murami fortecy.

Pierwszy szturm Chmielnicki przeprowadził już 11 lipca, licząc na to, że potęga jego armii wzbudzi w wojskach koronnych podobny popłoch, jak pod Piławcami i pozwoli z marszu zdobyć twierdzę. Twardy opór obrońców i ciężkie straty nacierających pułków kozackich dały znać, że czasy łatwych zwycięstw kozacko-tatarskich skończyły się.

Polacy dzielnie odpierali kolejne szturmy, a ponadto sami przeprowadzali uciążliwe dla oblegających wycieczki. Prowadzone przez Kozaków prace ziemne zmuszały obrońców do stopniowego cofania się i zmniejszania obszaru umocnień. Po kilku tygodniach obrony w oczy załogi zaświecił głód, a ponadto zaczęło brakować prochu.